اقتصاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا

1- اتحادیه اقتصادی اوراسیا

اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ادغام اتحادیه گمرکی منطقه اوراسیا و نیز جامعه اقتصادی اوراسیا ایجاد گردید. این اتحادیه که به منظور مدرن سازی همه جانبه، همکاری و بهبود رقابت‌پذیری اقتصادهای ملی و نیز ایجاد شرایط توسعه پایدار برای بهبود شرایط زندگی جمعیت کشورهای عضو تشکیل شد، فعالیت رسمی خود را از ابتدای ژانویه سال 2015 آغاز نمود.

2- کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا

روسیه (1 ژانویه 2015)
بلاروس (1 ژانویه 2015)
قزاقستان (1 ژانویه 2015)
ارمنستان (2 ژانویه 2015)
قرقیزستان (12 آگوست 2015)
ایران (5 آبان 2019- عضویت موقت سه ساله و به‌صورت ترجیحات تعرفه‌ای)

3– تجارت ایران با کشورهای اوراسیا

تاریخچه روابط اقتصادی ایران و روسیه از سده 16 میلادی اهمیت یافت به طوری که در قرن 19 میلادی روسیه به عنوان شریک بزرگ تجاری ایران شناخته شد. از جمله مهم ترین روابط تجاری در تاریخ تجارت ایران و روسیه، می توان به عهدنامه تجارت و دریانوردی سال 1319، قرارداد تهاتر سال 1342، موافقت نامه بازرگانی سال 1376 و همچنین موافقت نامه تجارت ترجیحی با کشورهای اتحادیه اوراسیا در سال 1398اشاره نمود. بیشترین حجم صادرات اوراسیا به ایران مربوط به روسیه است که شامل اقلامی همچون غلات، چوب، کاغذ، ماشین آلات و فلزات می شود، در حالی که اقلام عمده صادراتی ایران به روسیه را میوه جات، خشکبار، سبزیجات، پسته و انگور خشک تشکیل می دهند.

کشور	تجارت ایران با روسیه (ارزش به میلیون دلار)
	1394		1395		1396		1397		1398 (5 ماهه اول)
	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^{صادارات}	^واردات
روسیه	^173.1	^517.4	^219.0	¹⁵⁴⁴	²⁹²	⁷²⁷	²⁸⁰	¹³⁴²	¹³⁵	^503.5

آمارهای رسمی گمرک حاکی از آن است که در دهه اخیر ارزش واردات ایران از بلاروس بسیار بیشتر از صادرات غیرنفتی ایران به این کشور بوده است. این در حالی است که صادرات غیرنفتی ایران به بلاروس در این مدت افزایش، اما ارزش واردات ایران از بلاروس کاهش یافته است. در میان کلیه کالاهای مبادلاتی ایران و بلاروس، بر اساس آمارهای مرکز تجارت بین المللی، “الیاف سنتتیک غیریکسره، از آکریلیک یا مد آکریلیلک، حلاجی نشده، شانه نزده یا برای نخ ریسی عمل آوری نشده” مهم ترین کالاهای صادراتی بلاروس به ایران است، در حالی که اقلام مهم وارداتی بلاروس عمدتا کالاهای با مشتقات نفتی هستند که جزو کالاهای عمده صادراتی ایران محسوب می شوند.

کشور	تجارت ایران با بلاروس (ارزش به میلیون دلار)
	1394		1395		1396		1397		1398 (5 ماهه اول)
	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^{صادارات}	^واردات
بلاروس	^4.0	^23.6	^2.5	^29.2	^1.7	^31.9	^2.7	^23.9	^3.1	^9.4

روابط تجاری و سیاسی ایران و ارمنستان از سال 1991 همزمان با شروع استقلال ارمنستان، تا کنون ادامه داشته است. زمینه این همکاری های تجاری که بیشتر در حوزه فناری اطلاعات، صنایع ساخت و ساز، املاک، بازرگانی، کشاورزی، گردشگری و حمل و نقل بوده اند رو به گسترش است، به طوری که بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی وزارت توسعه اقتصادی و سرمایه گذاری ارمنستان در سال 2019، 6/36 % از کل شمار شرکت های ثبت شده در ارمنستان با سرمایه ایرانی ثبت شده اند. همچنین صادرات به ارمنستان و نیز واردات به این کشور نسبت به سال های گذشته روند افزایشی داشته است.

کشور	تجارت ایران با ارمنستان (ارزش به میلیون دلار)
	1394		1395		1396		1397		1398 (5 ماهه اول)
	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^{صادارات}	^واردات
ارمنستان	^102.1	^13.3	^179.2	^20.9	²⁰²	^25.8	^158.6	^22.6	^206.1	^19.1

مناسبات اقتصادی ایران و قزاقستان نیز جوان است و عمر آن از زمان تشکیل کشور مستقل قزاقستان در سال 1991 میلادی می باشد. قزاقستان در سال 2013 میلادی، پس از ترکمنستان و تاجیکستان سومین شریک صادراتی ایران در میان کشورهای آسیای مرکزی بوده و هجدهمین کشور وارد کننده کالا از ایران در جهان محسوب گردیده است. همچنین در حال حاضر بیش از 150 شرکت در قزاقستان تأسیس شده که به فعالیت بازرگانی و تجاری مشغول هستند و در امر صادرات کالا به این کشور نقش مهمی داشته اند. وجود روابط سیاسی خوب و متعادل، انعقاد موافقت نامه های پایه ای و مبانی حقوقی فراهم شده برای توسعه روابط اقتصادی، زیرساخت های حمل و نقل مناسب و نیاز قزاقستان به مسیر ترانزیتی ایران و متقابلا امکان دسترسی به روسیه و چین با استفاده از ظرفیت های ترانزیتی قزاقستان، زمینه مناسبی برای توسعه مناسبات اقتصادی و بازرگانی بین دو کشور فراهم کرده است.

کشور	تجارت ایران با قزاقستان (ارزش به میلیون دلار)
	1394		1395		1396		1397		1398 (5 ماهه اول)
	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^{صادارات}	^واردات
قزاقستان	^137.9	^87.2	^173.5	^210.8	¹⁶⁸	^66.7	^130.4	⁸⁷	^35.8	^47.8

در مورد روابط تجاری ایران و قرقیزستان می توان گفت ایران جزو نخستین کشورهایی بود که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در آذرماه 1991، استقلال قرقیزستان را به رسمیت شناخت و به سرعت روابط سیاسی، اقتصادی، فرهنگی خود را با این کشور توسعه داد. اقتصاد قرقیزستان مبتنی بر اصول اقتصاد بازار آزاد و خصوصی سازی است که این مهم می تواند، فرصت خوبی برای ایران ایجاد نماید تا در این بازار رقابتی کالاهای داخلی خود را به این کشور صادر کند. در سال های اخیر، ایجاد بازار اختصاصی کالاهای ایرانی در بیشکک، تضمین های لازم نسبت به امنیت سرمایه های شرکت های ایرانی در این کشور، صدور خدمات فنی و مهندسی به قرقیزستان، ایجاد زمینه سرمایه گذاری مناسب برای ایران در زمینه های صنایع شیمیایی و پتروشیمی، صنایع دریایی، پلاستیک، تولید مصالح ساختمانی و… بسته صادرات ایران به این کشور را فراهم کرده است.

کشور	تجارت ایران با قرقیزستان (ارزش به میلیون دلار)
	1394		1395		1396		1397		1398 (5 ماهه اول)
	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^صادرات	^واردات	^{صادارات}	^واردات
قرقیزستان	^22.1	^1.7	^26.6	^3.5	^38.7	^6.1	^33.2	^11.3	^20.2	^5.6

4- ظرفیت‌های اقتصادی اتحادیه اقتصادی اوراسیا

اتحادیه اقتصادی اوراسیا در بخش انرژی، مواد خام، صنعت و کشاورزی نقشی اساسی را ایفا می‌نماید. کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، برای تمام محصولات وارد شده به بازار و نیز روش‌های ارزش‌گذاری کالاهای وارداتی، تعرفه خارجی مشترکی را در سال 2010 وضع نمودند که همکاری مشترک در زمینه‌ی انرژی، زیرساخت‌های حمل‌ونقل، صنعت و کشاورزی را مورد هدف قرار داد.

انرژی: اتحادیه اقتصادی اوراسیا در زمینه انرژی به ویژه نفت و گاز دارای قدرت بسیار بالایی می‌باشد، به طوری که این اتحادیه را به برترین تولیدکننده در هر دو حوزه نفت و گاز تبدیل نموده است. در این میان، قزاقستان هفدهمین صادرکننده نفت، بیست و سومین صادرکننده گاز طبیعی، هشتمین ذخیره کننده نفت و نیز دومین ذخیره کننده ذغال سنگ می‌باشد.
زیرساخت‌های حمل‌ونقل: از جمله مراکز اقتصادی عمده اتحادیه می‌توان به شهرهای مسکو، مینسک و آستانه، بیشکک و ایروان اشاره نمود. به دلیل اینکه فاصله بین مسکو و مینسک 717 کیلومتر و فاصله بین مسکو و آستانه نیز 2700 کیلومتر می‌باشد، لذا بعد مسافت بین این مراکز اقتصادی اتحادیه باعث شده تا زیرساخت‌های حمل‌ونقل به‌عنوان نقطه اصلی رقابتی منجر به همبستگی دولت‌های عضو شده و پیشبرد اهداف اتحادیه را مورد اهمیت بیشتر قرار دهد.
کشاورزی: اتحادیه اوراسیا تولیدکننده اصلی نیشکر و آفتابگردان دنیا به شمار می‌رود و از تولیدکنندگان اصلی دانه چاودار، جو، گندم‌سیاه، جو دوسر و آفتابگردان نیز می‌باشد
صنعت: این حوزه یکی از مهم‌ترین و خوش آتیه‌ترین سازوکارهای اتحادیه به حساب می‌آید. بنابراین به‌منظور بهبود در عملکرد این بخش، اعضای اتحادیه سیاست توافق شده‌ای را در جهت ثبات توسعه اقتصادی، افزایش توانایی رقابتی و فعالیت‌های نوآورانه اعضا برای همکاری‌های صنعتی هرچه بهتر، در دستور کار خود قرار دادند. اتحادیه اقتصادی اوراسیا در زمینه تولید فولاد جایگاه 5 در جهان و در تولید کودهای معدنی و چدن، به ترتیب جایگاه‌های 2 و 3 در جهان را به خود اختصاص داده است.
تاریخچه همکاری‌های اقتصادی در اوراسیا

تطور تاریخی همکاری‌های اقتصادی در پهنای اوراسیای مرکزی به سه دوره تقسیم می‌شود:

دوره اول: از آغاز فروپاشی جماهیر شوروی تا پایان دهه 90 میلادی.
دوره دوم: مربوط به تشکیل جامعه اقتصادی اوراسیا در بین سال‌های 2003- 20014.
دوره سوم:‌ پس از تشکیل اتحادیه اقتصادی اوراسیای در سال 2015 به این‌سو.
دوره اول همکاری های اقتصادی در اوراسیا

اولین همکاری جدی اقتصادی در سال 1995 با امضا توافق میان روسیه، بلاروس و قزاقستان مبتنی بر ایجاد اتحادیه گمرکی با هدف رفع موانع کسب و کار و اطمینان از تبادل آزاد کالا و خدمات در چارچوب جامعه مستقل مشترک المنافع امضا شد. در سال 1996 توافق نامه ای میان سه کشور مذکور به همراه قرقیزستان به منظور تسهیل همگرایی در زمینه های اقتصادی، بشردوستانه و تشکیل اتحادیه گمرکی مشترک به امضا رسید که در سال 1998 تاجیکستان نیز به این پیمان پیوست. سپس در سال 1999، پنج کشور (قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان، تاجیکستان و روسیه) تصمیم به ایجاد فضای واحد اقتصادی به منظور هماهنگ نمودن فعالیت های اقتصادی گرفتند. اما این همکاری به دلیل مشکلات ناشی از فروپاشی و ضعف اقتصادی کشورهای منطقه در تلاش برای صورت‌بندی یک نهاد اقتصادی منطقه‌ای با موفقیت همراه نبود.

دوره دوم همکاری های اقتصادی در اوراسیا

تشکیل جامعه اقتصادی اوراسیا در سال 2000 با هدف ایجاد اتحادیه گمرکی و نیز فضای اقتصادی مشترک منطقه ای زمینه جدی تر برای همکاری های اقتصادی در این منطقه را فراهم نمود. دهم اکتبر 2000، کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان، جامعه اقتصادی اوراسیا که شکل توسعه یافته تر اتحادیه گمرکی بود را تشکیل دادند. در سال 2002 مولداوی و اوکراین و سال 2003 ارمنستان به عنوان اعضا ناظر به عضویت جامعه اقتصادی اوراسیا پذیرفته شدند.

جامعه اقتصادی اوراسیا یک سازمان اقتصادی بین‌المللی است که با هدف ایجاد یک اتحادیه گمرکی و فضای اقتصادی مشترک میان اعضا و نیز همگرایی بیشتر در زمینه‌های اقتصادی ایجاد شده است.

دوره سوم همکاری های اقتصادی در اوراسیا

اما از سال 2015 به این سو تشکیل اتحادیه اقتصادی به منظور توسعه بیشتر همکاری اقتصادی در این منطقه و ایجاد نوعی اتحادیه اقتصادی در اوراسیای مرکزی همانند اتحادیه اروپا، همکاری در این حوزه را وارد مرحله نوینی کرد. سه کشور روسیه، قزاقستان و بلاروس در اکتبر 2011 در خصوص تاسیس اتحادیه اقتصادی اوراسیا با یکدیگر توافق نمودند. ارمنستان در ژانویه 2015 به عضویت اتحادیه اقتصادی اوراسیا در آمد و عضویت کامل قرقیزستان نیز در می 2015 نیز مورد بررسی قرار گرفت.

ایده اولیه شکل‌گیری اتحادیه اقتصادی اوراسیا توسط ولادیمیر پوتین نخست‌وزیر روسیه در سال 2011 مطرح گردید.

6- اهداف تشکیل اتحادیه اقتصادی اوراسیا

حذف تعرفه‌های گمرکی داخلی کشورهای عضو
ایجاد تعرفه مشترک خارجی
ایجاد و توسعه بازار واحد گسترده میان کشورهای عضو
ایجاد فضای واحد اقتصادی
تسهیل تجارت
هماهنگ‌سازی تشریفات گمرکی
دستیابی به حرکت آزاد کالا، سرمایه، خدمات و نیروی انسانی
کاهش قیمت کالاها با کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل مواد خام
ترویج رقابت سالم در بازار مشترک
سیاست‌های مشترک در کشاورزی، انرژی، فناوری و حمل‌ونقل
معرفی و تقویت پول واحد

7- اصول اتحادیه اقتصادی اوراسیا

احترام به اصول و حقوق بین المللی رایج از جمله اصول برابری حاکمیت کشورهای عضو و تمامیت ارضی آنها
احترام به ساختار سیاسی خاص کشورها
ایجاد همکاری متقابل سودآور با حقوق برابر و با در نظر گرفتن منافع ملی طرفین
رعایت اصول اقتصاد بازار و رقابت منصفانه و عملیاتی کردن اتحادیه گمرکی بدون محدودیت پس از دوره های انتقالی
ساختار اتحادیه اوراسیا

ساختار و نهادهای مدیریتی اتحادیه اقتصادی اوراسیا

شورای عالی اقتصادی اوراسیا: عالی‌ترین نهاد و مهم‌ترین رکن اتحادیه اقتصادی اوراسیا است که شامل روسای جمهور کشورهای عضو می‌شود.
شورای بین دولتی: دومین رکن اتحادیه، شورای بین دولتی اوراسیا است که اعضای آن، نخست وزیران کشورهای عضو هستند.
کمیسیون اقتصادی اوراسیا: رکن اجرایی اتحادیه است و مقر این کمیسیون به عنوان سازمان نظارتی بر اتحادیه گمرکی، در مسکو قرار دارد که متشکل از ده نفر می‌باشد.
شورای کمیسیون اقتصادی اوراسیا: هریک از اعضا از طریق کمیسیون شورای اقتصادی اوراسیا که شامل معاونان نخست وزیران کشورهای عضو هستند، دارای حق وتو هستند.وظایف اصلی کمیسیون عبارت‌اند از تأمین شرایط عملکردی و توسعه اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همچنین تدوین طرح‌های پیشنهادی در زمینه ادغام اقتصادی در چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا.
دادگاه اتحادیه اقتصادی: یک نهاد قضایی است که به حل اختلاف و تفسیر مسائل حقوقی اتحادیه می‌پردازد و مقر آن در مینسک می‌باشد.
شاخص‌های کلی اقتصادی اتحادیه اوراسیا
رتبه اول استخراج نفت (14/5 درصد از جهان)
رتبه اول تولید گاز جهان (20/2 درصد از جهانی)
رتبه چهارم تولید انرژی برق (4/9 درصد از جهان)
رتبه سوم طول خط آهن (8 درصد از جهان)
رتبه چهارم تولید آهن (4/7 درصد از جهان)
رتبه 5 تولید فولاد (5 درصد از جهان)

10- واحد پول اتحادیه اقتصادی اوراسیا

واحد پول غیر نقدی مشترک برای اتحادیه اقتصادی اوراسیا به نام “یورزا” در سال 2009 توسط رئیس جمهور قزاقستان پیشنهاد گردید. در سال 2012، ایده واحد پول مشترک بیان گردید و در سال 2014 این طرح جهت تأسیس بانک مرکزی اوراسیا و واحد پول مشترک به نام “آلتین” جهت معرفی در سال 2025 ارائه گردید.

مسیرهای زمینی ایران و کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا
مسیر زمینی ایران- روسیه
بزرگراه 70 آسیا (AH-70)
بزرگراه 8 آسیا (AH-8)
حمل و نقل زمینی کالا بین ایران و روسیه- بزرگراه 70 آسیا
حمل و نقل زمینی کالا بین ایران و روسیه- بزرگراه 8 آسیا
مسیر حمل و نقل ایران- قزاقستان
مسیر زمینی ایران- ارمنستان
مسیر زمینی ایران- قرقیزستان
مسیر ایران- بلاروس

11- اقتصاد اتحادیه اقتصادی اوراسیا

مطابق آخرین اطلاعات تجاری سال 2018، اتحادیه اقتصادی اوراسیا با مجموع بازار مصرف 181 میلیون نفری و تولید ناخالص داخلی حدود 1.9 تریلیون دلاری، حدود 548 میلیارد دلار به جهان صادرات داشته و 318.5 میلیارد دلار کالا نیز از جهان وارد کرده است. در میان کشورهای اتحادیه، فدراسیون روسیه بیشترین میزان جمعیت، تولید ناخالص داخلی و حجم تجارت با جهان را داشته است. بیشترین نرخ تورم متعلق به کشور قزاقستان با 6 درصد و بیشترین نرخ بیکاری نیز متعلق به کشور ارمنستان با 18.1 درصد بوده است. کشور قرقیزستان با تورم 1.5 درصدی و تولید ناخالص داخلی 8.1 میلیارد دلاری، کمترین نرخ تورم و تولید ناخالص داخلی و کشور بلاروس با 0.8 درصد کمترین نرخ بیکاری را داشته‌اند.

واردات اوراسیا از جهان

تراز تجاری

صادرات اوراسیا به جهان

تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا با جهان (2013-2018)

12- اهداف اقتصادی کشورهای عضو اوراسیا از پیوستن به این اتحادیه

روسیه: از آنجایی که روسیه نقش محوری در اتحادیه اقتصادی اوراسیا ایفا می‌نماید، این کشور به دنبال به دست آوردن جایگاه ویژه‌ای در نظام جهانی می‌باشد، لذا درصدد ایجاد اتحادیه فراملی در حوزه جغرافیای شوروی سابق می‌باشد. همچنین این کشور از طریق عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، درآمدزایی و افزایش قدرت در بازار انرژی را خواستار می‌باشد.

بلاروس: بلاروس حمایت مالی بسیاری را به روسیه جهت پیوستن به اتحادیه اقتصادی اوراسیا انجام داده است، به طوری که در سال 2018، 3/38 درصد از سرمایه گذاری مستقیم خارجی در کشور بلاروس، در اختیار روسیه قرار گرفته است. همچنین با پیوستن بلاروس به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، این کشور می‌تواند به نفت و گاز روسیه نیز با قیمت مناسب‌تری دسترسی پیدا نماید.

ارمنستان: در میان کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشور ارمنستان بیشترین منفعت را داشته به‌طوری‌که صادرات کالا از این کشور به کشورهای دیگر عضو، به‌ویژه روسیه بیش از سه برابر شده است. بنابراین با پیوستن ارمنستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کالاهای این کشور با بازارهای اوراسیا دسترسی بیشتری یافته و به دنبال آن حجم صادرات به کشورهای عضو اتحادیه نیز افزایش چشمگیری پیدا کرده است.

قزاقستان: با توجه به اینکه قزاقستان کشوری وسیع و محصور در خشکی است و مهم‌ترین درآمد آن از نفت و مواد معدنی حاصل می‌گردد، نیازمند زیرساخت‌های ترانزیتی می‌باشد، که با پیوستن این کشور به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، این مهم از طریق کشور روسیه اتفاق می‌افتد.

قرقیزستان: پیوستن قرقیزستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا مزایای اقتصادی مهمی برای این کشور همچون دسترسی به بازار محصولات نفتی روسیه با قیمت داخلی روسیه، ارزآوری بالای نیروی کار قرقیزستان و نیز ورود محصولات تره‌بار، لبنیات و گوشت قرقیزستان به بازار روسیه را به همراه خواهد داشت.

ایران: تقویت و استحکام بخشی به پیکره اقتصاد کشور ،ایجاد رونق صادرات و واردات، توسعه اشتغال و نیز کنترل تبعات تحریم اقتصادی را می توان از جمله مهم ترین اهداف پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیان نمود.

13- پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا

ورود ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا تمرین جدی برای ورود به پیمان‌های جدی‌تر همچون سازمان تجارت جهانی است. به عبارتی دیگر با انطباق‌پذیری ساختارهای داخلی کشور و رفع عیوب و بوروکراسی پیچیده در درون کشور، ایران می‌تواند وارد پیمان‌های بزرگ‌تر گردد، لذا پیوستن به این اتحادیه می‌تواند نمونه اولیه کوچکی جهت پیوستن ایران به اتحادیه و سازمان‌های بزرگ‌تر باشد.

از مهم‌ترین اهداف عضویت ایران در این اتحادیه می‌توان به ایجاد فضای واحد اقتصادی، توسعه بازارهای مشترک و دستیابی به حرکت آزاد کالا، سرمایه، خدمات و مردم در بازار واحد کشورهای عضو، کاهش قیمت کالاها با کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل مواد خام، ترویج رقابت سالم در بازار مشترک، سیاست‌های مشترک در کشاورزی، انرژی، فناوری و حمل‌ونقل اشاره نمود.

از طریق این موافقت‌نامه، روان‌سازی تجارت طرفینی صورت خواهد گرفت، موانع تعرفه‌ای برداشته خواهد شد و نیز زمینه برای رفع موارد غیر تعرفه‌ای فراهم می‌گردد. از دیگر پیامدهای مثبت ورود ایران به اتحادیه، بحث ایجاد وابستگی متقابل اقتصادی است. ازآنجایی‌که ایران برای اولین بار وارد یک سازمان منطقه‌ای جدی گردیده است، وابستگی‌های متقابل ایجاد خواهد شد، زیرا که سایر کشورهای عضو اتحادیه نیز به ایران وابسته هستند. در میان، با امضای قرارداد هند با اتحادیه اقتصادی اوراسیا این وابستگی متقابل ایجاد خواهد شد و ایران می‌تواند از ظرفیت‌های ترانزیتی خود بهره ببرد.

14- تجارت ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا

طبق آمارهای منتشرشده توسط سازمان توسعه تجارت ایران، از بین کشورهای عضو اتحادیه یعنی روسیه، ارمنستان، قزاقستان، بلاروس و قرقیزستان، تنها نام کشور روسیه در بین 20 کشور اول طرف تجاری ایران در رتبه چهاردهم با 281 هزار دلار ارزش تجاری به چشم می‌خورد.

تجارت اوراسیا با ایران (میلیون دلار)

سال	2013	2014	2015	2016	2017	2018
واردات اوراسیا از ایران	727.7	675.52	545.6	525.2	648.2	918.2
صادرات اوراسیا به ایران	1830.8	2392.6	1703.6	2546.4	1942.4	1775.2
تراز تجاری	1103.1-	1717.1-	1157.9-	2021.1-	1294.2-	875-
مجموع تجارت	2558.5	3068.1	2249.2	3071.6	2590.4	2693.4

کاهش و حذف تعرفه برای بیش از 500 قلم کالا در زمینه‌های دارویی، پوشاک، کشاورزی، مواد غذایی، صنایع نساجی، مصالح ساختمانی، مواد پلاستیکی، مواد شوینده، محصولات لبنی و پروتئینی، مواد معدنی و … در شرایط تحریم از اهمیت به سزایی برخوردار است. همچنین از آنجایی که ایران دارای مسیرهای زمینی، دریایی و هوایی امن‌تری می‌باشد، می‌تواند از این ظرفیت‌ها در جهت توسعه بازارهای مشترک نیز استفاده نماید. لذا بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌هایی که از طریق پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا به دست می‌آید، می‌تواند گامی مهم در جهت توسعه تبادلات تجاری با کشورهای عضو گردد.

15- تأثیر اوراسیا گرایی ایران بر اقتصاد کشور

منافع اقتصادی ایران در ارتباط با همه منطقه اوراسیا نمی‌باشد بلکه عمدتاً و در درجه اول در مناطق فرعی درون آن (آسیای مرکزی، خزر و قفقاز) نهفته‌اند. برای حفظ این منافع، تعاملات دوجانبه با حکومت‌ها و ملت‌های منطقه، نهادهای منطقه‌ای نظیر اکو، نشست‌های جمعی نظیر نشست کشورهای ساحلی خزر در اولویت قرار دارد. ازجمله امتیازات اقتصادی این موافقت‌نامه می‌توان به تخفیف‌های تعرفه‌ای برای صادرکنندگان ایرانی به کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا اشاره نمود. همچنین ازآنجا که اتحادیه اوراسیا با کاهش استفاده از دلار، سهم پرداخت‌های تجاری با ارز ملی را به 70 درصد افزایش داده، می‌توان به کاهش استفاده از دلار در مبادلات خوش‌بین بود که این اتفاق در شرایط کنونی تحریم برای تجار ایرانی امیدوارکننده است. با توجه به وضعيت حال حاضر اقتصادي ايران به علت تحریم‌هایی كه تحمیل‌شده است ايران با مشكلات عمده‌ای اعم از تورم، بيكاري و ركود اقتصادي مواجه است و دست‌وپنجه نرم می‌کند.

در حال حاضر، کشور ایران به دلیل تحریم‌ها و رکودهای اقتصادی متفاوت مشکلات عمده اقتصادی داخلی را داشته است، ولی هنگامی‌که درب‌های جدیدی از بازار را بر روی اقتصاد گشود، باید انتظار پیشرفت‌های عمده و شگرفی را داشت، به این دلیل که هر چه مبادلات یک کشور با دیگر کشورها ازنظر اقتصادی بیشتر باشد، مسلماً درب‌های جدیدی به روی اقتصاد آن کشور گشوده می‌شود. ورود ایران به اوراسیا نیازمند هماهنگی‌ها و کمک‌های بسیار و برنامه‌ریزی‌های دقیقی است و در صورتی که این کمک‌ها و هماهنگی‌ها و همبستگی‌ها هدفمند پیش رود، کشور ایران در کوتاه‌ترین زمان ممکن می‌تواند از تمام مشکلات اقتصادی ممکن خروجی موفقی را کسب نماید. ورود ايران به اوراسيا نقطه عطف و سكوي پرشي براي گذر از شرايط حال حاضر و عبور از تمام موانع اقتصادي و حركت روبه‌جلوی ايران در قسمت‌های مختلف است.

16- اثرات پیوستن ایران به اوراسیا بر صادرات و واردات کشور

مطابق پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا، تعرفه گمرکی در تجارت کالایی بین اعضای آن صفر است. آمار مرکز تجارت بین‌المللی از تجارت کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا نشان می‌دهد، در مجموع، صادرات تمامی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال 2018 نسبت به سال 2015 به کشورهای عضو افزایش‌یافته و به نظر می‌رسد کشور ارمنستان بیشترین منفعت را از پیوستن به اتحادیه اقتصادی اوراسیا کسب نموده است. صادرات کالایی ارمنستان طی این مدت به کشورهای عضو اتحادیه بیش از 3 برابر شده، که بیش از هر چیز به دلیل رشد قابل‌توجه صادرات ارمنستان به کشور روسیه بوده است. در این میان، آمارهای مرکز تجارت بین‌المللی نشان می‌دهد، در سال 2018 حدود 0.3 درصد از واردات این کشورها از ایران بوده است. در میان کشورهای عضو این اتحادیه، سهم ایران در تأمین نیاز وارداتی کشور ارمنستان (حدود 5.6 درصد) بیش از سایر کشورها بوده و حدود 4% از صادرات کالایی این کشور نیز به ایران بوده است.

بااین‌وجود تراز تجاری ایران با کشورهای اتحادیه اوراسیا حاکی از آن است که ایران بیشتر واردکننده است تا صادرکننده، این درحالی است که ایران از ظرفیت بالایی جهت صادرات محصولات پروتئینی، گوشتی و کشاورزی به این کشورها برخوردار می‌باشد.

با ایجاد موافقت‌نامه اقتصادی منطقه‌ای، شرایطی به وجود می‌آید که ایران به شکل فعال وارد عرصه صادرات به کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا شود. به‌احتمال زیاد پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا جهش بزرگی در صادرات غیرنفتی رخ خواهد داد، چرا که این اتحادیه اقتصادی متشکل از کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان، ارمنستان و قرقیزستان، بازار منطقه‌ای با 20 میلیون کیلومترمربع مساحت و بیش از 183 میلیون نفر جمعیت را به هم مرتبط می‌نماید. مجموع ارزش صادرات و واردات کشورهای عضو این اتحادیه حدود 753 میلیارد دلار است، بنابراین بازار بزرگی در انتظار ایران خواهد بود. البته سهم ایران از این توافق‌نامه 503 قلم کالاست که با تعرفه‌های ترجیحی می‌تواند آنها را به کشورهای طرف تجاری صادر نمایند.

مطابق فهرست اعطایی اوراسیا قرار است 175 ردیف کالا ازجمله انواع فرش دستباف و ماشینی، پسته، انواع میگو، میوه‌هایی مانند پرتقال و لیمو، سبزیجات، خرما، بیسکوییت و شیرینی و برخی محصولات از جمله پلیمرهای پروپیلن، ورق‌های پلاستیکی، محصولات بهداشتی و… صفر شود، که با بررسی فهرست کالاها می‌توان گفت بخش اعظمی از این فهرست در اختیار گروه صنایع غذایی قرار دارد. ازاین‌رو فعالان صنعت غذا، با توجه به اینکه اتحادیه اقتصادی اوراسیا به لحاظ نزدیکی جغرافیایی، بازار بزرگی برای صادرات کالاهای ایرانی به شمار می‌رود، امیدوارند این موافقت‌نامه بتواند فرصت‌های بی‌شمار و همه‌جانبه‌ای را برای بخش خصوصی ایران و کشورهای عضو این اتحادیه ایجاد کند.

بدون شک اعمال تعرفه‌های تجاری ترجیحی و سپس کاهش تدریجی آن‌ها و حتی اعمال تعرفه صفر گمرکی بر اقلام تجاری که حدود 862 قلم کالا تخمین زده می‌شود سبب افزایش عملکرد کانتینری بنادر شمالی خواهد شد و اگر در آینده تعداد زیادی از کشورهای شرق آسیا که هم‌اکنون متقاضی الحاق به این اتحادیه هستند نیز به این اتحادیه ملحق شوند، بنادر جنوبی ایران و همچنین حمل جاده‌ای و ریلی نیز می‌بایست آمادگی ایجاد ظرفیت‌های بیشتری را خصوصاً برای حمل کانتینری و کانتینر یخچالی داشته باشند. در همین شرایط قبل از ملحق شدن دیگر کشورها باید انتظار داشته باشیم تجارت با روسیه و قزاقستان تحت توافقات مندرج در این موافقت‌نامه تأثیر به سزایی در رشد عملکرد بنادر شمالی ایران داشته باشند. با عنایت به اینکه تبادل تجاری این اتحادیه در زمینه مواد غذایی نیز روی خواهد داد باید زمینه دادوستد کالا به‌واسطه کانتینرهای یخچالی فراهم شود. بنابراین در بنادر، کشتیرانی، حمل‌ونقل جاده‌ای و حمل ریلی می‌بایست به‌سوی ایجاد ظرفیت‌های جدید برای حمل کانتینرهای یخچالی و کالاهای عمومی که قابلیت حمل با کانتینر را دارند، حرکت و عزم جدی به وجود آید.

هنگامی که ایران با اوراسیا تعاملات مستمر و مداوم خود را آغاز نماید (طبق نظر کارشناسان مدت زمان 6 ماهه الی 1 ساله‌ای را نیازمند می‌باشد)، ارزهای مبادلاتی فقط یا عمدتاً به دلار ختم نمی‌شود، بلکه می‌توان با ارزهای دیگر کشورهای اتحادیه نیز با آنها مبادلات انجام داد و در نتیجه بازار متشنج ارز به آرامش خواهد رسید. از آن رو با افزایش حجم مبادلات کالاهای مختلف از جمله مواد غذایی، نفتی، مواد معدنی و… بازار خارجی (اقتصاد خارجی) از رکود خود خارج شده و متناسب با این روند مشکلاتی که با ایجاد تحریم‌ها بر پیکره اقتصاد داخلی نیز به وجود آمده به آرامی برطرف خواهد شد. این امر به این دلیل است که در حال حاضر مشکل عمده تولیدکنندگان داخلی نبود بازارهای جدید یا افت حجم صادرات محصولاتی است که در گذشته به دیگر کشورها صادر می‌گردیده، که این امر باعث به وجود آمدن رکودهای گوناگون اقتصادی برای تولیدکنندگان داخلی بوده است. این در حالی است که با ورود ایران به اوراسیا متقابلاً کشورهای بیشتری خواهان محصولات ایرانی از جمله محصولات کشاورزی، صنعتی، نفتی، صنایع‌دستی (فرش، تابلوفرش، سفال و…) خواهند بود و حجم ارسال این چنین محصولاتی به کشورهای جدیدی که ایران در اوراسیا با آنها تعاملات متفاوت را آغاز خواهد کرد افزایش خواهد یافت.

توافقنامه ایران و اوراسیا باعث کاهش وابستگی ایران به صادرات نفت می‌گردد. تنها تجارت ایران تا به حال فروش نفت بوده است. کشورهای حوزه اوراسیا نیز خود تولیدکننده نفت می‌باشند و این موضوع یک چالش برای کشور ایران است که در عرصه‌های دیگر نیز تلاش نمایند و ظرفیت‌های خود را افزایش دهند. با امضای موافقت‌نامه اوراسیا، ایران در معرض فرصت‌های جدید تجاری قرار خواهد گرفت و نیز راهی برای خروج از سیاست‌های تحریمی می‌یابد، چرا که این عضویت برخلاف مسیر تحریمی امریکا است. اثربخشی و جوانب مثبت اوراسیاگرایی ایران بیشتر از تبعات منفی آن می‌باشد، زیرا بر طبق بررسی‌ها، یک‌سوم تجارت ایران شامل این موافقت‌نامه خواهد شد. در واقع اکثر کالاهایی که ایران وارد می‌کند و به کشور مقابل امتیاز می‌دهد جزء کالاهای اساسی محسوب می‌شود، در صورتی که این میزان کالاها از امریکای جنوبی وارد کشور می‌گردد در حالی که امتیازی به ایران تعلق نمی‌گیرد.

همچنین در شرایطی که ارزش پول ملی ایران در برابر ارزهای خارجی کاهش پیدا کرده است، کالاهای ساخت ایران با قیمت پایین‌تری در بازار کشورهای اوراسیایی قرار خواهد گرفت که این نیز افزایش صادرات را نیز به دنبال خواهد داشت.

تراز تجاری اوراسیا با ایران

واردات اوراسیا از ایران

صادرات اوراسیا به ایران

تجارت اتحادیه اقتصادی اوراسیا با ایران (2013-2018)

17- اثرات پیوستن ایران به اوراسیا بر تورم و رکود داخلی

افزایش صادرات محصولاتی مانند محصولات کشاورزی (سبزیجات، میوه‌جات و …)، سنگ (معدنی، ساختمانی، زینتی و…)، فلزات (مس، آهن، آلومینیوم و…)، مواد معدنی و …، باعث افزایش ارزآوری به کشور و در نتیجه رونق گرفتن بازار و کاهش تورم می‌گردد. همچنین واردات محصولاتی مانند غلات، گوشت، غذای دام و طیور، روغن و … که کشورهایی همانند روسیه و دیگر کشورهای دیگر CIS در تولید آنها جزو کشورهای برتر جهان هستند باعث کاهش رکود اقتصادی و در نتیجه کاهش مشکلات اقتصادی ایران به شکل چشمگیری می‌شود.

اوراسيا نقش اساسي و مهمي در پيشبرد اهداف ايران و برطرف كردن معضل‌های چون تورم، ركود و اشتغال دارا می‌باشد. اين مهم را بايد مدنظر قرارداد كه با ورود ايران به اتحاديه اوراسيا موقعیت‌های تجاري، توريستي، آموزشي و شغلي بی‌شماری براي كشور و مردم رقم خواهد خورد. تا قبل از ورود ايران به اتحاديه اوراسيا متأسفانه محصولات روابط و تجارت با روسيه و CIS بسيار محدود و تحت شرايط خاصي بوده است، ولي با رخ دادن اين مهم كه همان ورود ايران به اوراسيا بوده است زمینه‌های همكاري و مراودت فی‌مابین ايران و ديگر کشورها افزايش می‌یابد و اگر قراردادهايي همچون ترکمانچای و گلستان را شکست‌های بزرگ و نقاط ضعف در تاريخ ايران قرار دهيم ورود ايران به اوراسيا يك گام بلند و موفق از بعد از قراردادها و عهدنامه‌های مذكور در اين منطقه می‌باشد كه اگر بخواهيم اين مهم را با مواردي همچون گلستان و ترکمانچای مقايسه كنيم ورود ايران به اوراسيا را می‌توان همانند لغو اين عهدنامه و بازپس‌گیری اين مناطق تلقي كرد.

18- اثرات پیوستن ایران به اوراسیا بر اشتغال

گسترش روابط متعدد با کشورهای این حوزه اوراسیا، باعث رونق مشاغل و حتی ایجاد مشاغل جدید نیز می‌گردد. با ورود ایران به جمع دیگر کشورهای اتحادیه اوراسیا جمع این کشورها به عدد 6 می‌رسد و ایران با ورود خود به اتحادیه و توسعه روابط با کشورهای عضو اتحادیه، حداقل 4 موقعیت جدید و با پتانسیل بالا را در حیطه‌های مختلف برای ملت خود به وجود می‌آورد. هر کدام از این کشورها موقعیت‌های جغرافیایی و اقتصادی ویژه و منحصر به فرد خود را دارند که با بهره‌گیری از هر یک از این موقعیت‌ها می‌توان گام‌های بلندی در جهت پیشرفت و رونق دادن به بخش‌های مختلف برداشت. به‌عنوان مثال می‌توان یکی از اعضای اتحادیه اوراسیا یعنی بلاروس را نام برد که مطمئناً برای اشخاص زیادی این سؤال پیش آمده است که کشور بلاروس چرا در اتحادیه اوراسیا قرار دارد و چه نقشی را ایفا می‌نماید و نیز چه منافعی می‌تواند برای ایران و دیگر کشورها داشته باشد؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت که کشور بلاروس به علت هم‌مرز بودن با کشورهای متعددی مانند روسیه، اوکراین، لهستان، لیتوانی و لتونی موقعیت بسیار مناسب جغرافیایی را در میان دیگر کشورها برای برقراری ارتباط بین اروپا، اروپای شرقی و بخش‌های مهمی از آسیا داراست. کشور بلاروس طی سال‌های گذشته از دید کارشناسان توانسته است موفقیت‌های چشمگیری را نسبت به دیگر جمهوری‌های شوروی سابق از نظر اقتصادی و صنعتی کسب نماید.

پس می‌توان نتیجه گرفت که با افزایش تعاملات و روابط ایران با کشورهایی همانند بلاروس و گسترش مرزهای فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و… در آینده‌ای نه چندان دور ایران به پیشرفت‌های شگرفی در زمینه‌های گوناگون دست خواهد یافت. ضمناً با به وقوع پیوستن این امر (ورود ایران به اتحادیه اوراسیا)، شاهد تأثیر مثبت این اتفاق به کاهش معضلاتی مانند تورم، بیکاری، گرانی و مواردی خواهیم بود. به علت این تأثیر با افزایش ارتباطات در زمینه‌های مختلف تجاری، فرهنگی، سیاسی و… و گسترش مرزهای مختلف از جمله اقتصادی ما با دیگر کشورها مشاغلی که دچار رکود شده بودند موقعیت‌های تازه‌ای برای گسترش زمینه‌های کاری خود پیدا می‌کنند و با توسعه روابط مختلف فی‌مابین کشورهای عضو قطعاً مشاغل جدیدی نیز به وجود می‌آید. در نتیجه مشاغل گذشته و جدید نیازمند نیروی کار مضاعف و جدید می‌باشند که تأثیر مستقیم بر بیکاری دارد.

19- تقویت نقش برجسته ایران در کریدور شمال و جنوب با عضویت در اوراسیا و تأثیر آن بر اقتصاد کشور

عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند سبب تقویت و نقش برجسته ایران در کریدور بین‌المللی شمال- جنوب شده که به رشد اقتصادی ایران کمک می‌نماید. ایران با داشتن ۱۵ کشور همسایه در اطراف خود، دارای موقعیت استراتژیک و ژئوپلیتیکی است. همچنین با داشتن کریدورهای مختلف حمل‌ونقل اعم از ریلی، جاده‌ای، هوایی می‌تواند با توجه به بازارهای هدف در کشورهای همسایه و توسعه تجارت و ترانزیت با همسایگان کسب‌وکار کشور را رونق داده و با توسعه صادرات موجبات تقویت اقتصاد و به‌تبع آن افزایش قدرت سیاسی کشور در تصمیم‌سازی‌های منطقه‌ای را فراهم آورد.

روسیه حداقل با 9 کشور اقیانوس هند و در حدود 68 میلیارد دلار مبادله دارد که این نیز رقم قابل توجهی بوده و اهمیت ترانزیتی کریدور شمال- جنوب را بالا می‌برد. بنابراین کشور ایران در این بین حلقه اتصالی بین این کشورها با روسیه و نیز کشورهای عضو می‌باشد، که به دنبال آن در آینده زمینه‌ساز حضور سرمایه‌گذاران آسیای شرقی و هند خواهد بود. کاهش هزینه‌های تولید و قیمت تمام شده محصولات از جمله امتیازات بزرگی است که از حضور سرمایه‌گذاران به دنبال پیوستن ایران به اوراسیا به دست خواهد آمد.

20- پیشنهادات

افزایش اقلام صادراتی ایران در لیست تعرفه‌های ترجیحی
تجدیدنظر در صدور ممنوعیت‌های موردی صادرات محصولات به بهانه تنظیم بازار
اتخاذ تدابیر واردات جایگزین از کشورهای عضو از طریق تهاتر کالا
لزوم رفع موانع بانکی و نقل و انتقالات مالی بین بانک‌های دو طرف
استفاده از ارز ملی در مبادلات تجاری فی‌مابین
‌تأسیس شعب بانکی در کشور مقابل برای ارائه خدماتی مانند وام و سرمایه‌گذاری
‌همکاری فنی و اقتصادی فی‌مابین و تجدید و تسهیل دوباره روابط پولی و بانکی از قبیل: سوئیفت، اعتبارات اسنادی، ضمانت‌نامه‌های بانکی، و تأمین مالی و فاینانس و…
برقراری امور بیمه‌ای فی‌مابین و عقد تفاهم‌نامه و قراردادهای بیمه‌ای
اعتبار سنجی شرکت‌ها و طرف‌های تجاری عضو اتحادیه
ایجاد مرکز یا ترمینال صادرات و واردات محصولات در کشورهای عضو
برگزاری نمایشگاه‌های اختصاصی
ایجاد تسهیلات و کاهش مالیات و عوارض برای صادرات به کشورهای عضو اتحادیه
تبادل هیات‌های اقتصادی به ویژه اتاق بازرگانی
لغو روادید تجاری برای تجار طرفین
برقراری بستر لازم برای سرمایه‌گذاری دو جانبه، انتقال دانش فنی و تکنولوژی نوین و مبادلات تجاری در زمینه تولید و فرآوری محصولات صادرات محور
تشکیل کارگروه گمرکی میان ایران و اتحادیه اوراسیا در جهت پیگیری و حل مشکلات گمرکی میان ایران و کشورهای عضو
راه‌اندازی سامانه الکترونیک بین گمرک کشورهای عضو اتحادیه و اتاق‌های بازرگانی سراسر کشور جهت تبادل گواهی مبدأ و هماهنگی‌های دیگر
همسان‌سازی گمرک ایران با گمرکات سایر کشورهای عضو در بخش‌های قوانین و تعرفه‌ها
حذف قوانین دست و پاگیر و بخشنامه‌های گمرکی متعدد
تسریع و تسهیل در امر بازرسی کالا اعم از مبادی صادراتی و وارداتی با هر یک از اعضای اتحادیه
تبادل لیست شرکت‌های بازرسی کنترل کالا با کشورهای عضو اتحادیه
معرفی پروژه‌های اجرایی بخش خصوصی و دولتی به سرمایه‌گذاران خارجی عضو اتحادیه
یکسان‌سازی قوانین و مقررات سرمایه‌گذاری با کشورهای عضو اتحادیه در جهت استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی

پیوست

عناوین فصول توافقنامه
فصل1 : مقررات سازمانی و اصولی
فصل2: تجارت کالا
فصل3: چاره کارهای تجاری
فصل 4: موانع فنی فرا راه تجارت
فصل 5: تدابیر بهداشتی و بهداشت گیاهی
فصل 6: قواعد مبدأ و همکاری های گمرکی
فصل 7: تسهیل تجاری
فصل 8: حل و فصل اختلاف ها
فصل 9: مقررات پایانی

انجمن دوستی ایران و روسیه

ما را حمایت کنید

پست های مرتبط

حقایقی درباره وسعت روسیه

جایگاه سینمای روسیه در جهان

روسیه تزاری : تزارهای روس به ترتیب

دیدگاهتان را بنویسید لغو پاسخ